Krusada: Isang Makasaysayang Pag-Alpas

ANG PAGLAKAS NG MONARKIYA

PODER CONSOLIDADO

(PINAGYAMANG KAPANGYARIHAN)

ni Gabrielle Suarez

           

            Sa pagtingin ko sa paligid, sa paglibot ng aking mga mata sa kasalukuyan, nanumbalik ang kasaysayan. Sa tuwing lalabas sa balita ang nagkakagulong welga sa daan at ang pangakong binibitawan ng mga pulitiko, napapansin ang nakaraan. Ang dating pamahalaang umusbong sa kamunduhan ng mga monarko. Ang kagahamanan sa kapangyarihan ang naging dahilan ng pagyaman at pag-unlad ng mga bansang gutom sa ginto at uhaw sa lupang sakop.

            Sa Espanya, kung saan ang mga hari’y ganid sa kayamanan, sakim sa kapangyarihan. Ngunit sila ay sadyang may ipinaglalaban at ang bawat aksyong kanilang binibitiwan ay may dahilan. Kaya ang bawat mamuno rito ay mayroong kanya-kanyang ipinapairal na patakaran.

     Mga Naging Pinuno

v  Reyna Isabella At Haring Ferdinand

            Umangat ang Espanya sa pamumuno nina Reyna Isabella at Haring Ferdinand ng Aragon sa Espanya na ikinasal noong 1460s. Sa kanilang panunungkulan ay: Napag-isa ang mga namana nilang kaharian sa pamamagitan ng pag-alis ng ilang mga aristokrata sa kanilang panunungkulan at pagpayag sa pagpapakasal ng mga aristokrata sa mga kasapi ng pamilya ng kaharian upang magkaroon pa ng mas kagalang-galang na posisyon sa pamahalaan; Nagkaroon ng kakayahan ang Simbahan na maghalal ng Obispo sa Espanya at sa mga kolonya nito sa Amerika. Binago rin nila ang mga patakaran ng Simbahan at sa kalauna’y nakakuha ng pondo mula rito upang gamitin sa mga pambansang proyekto; Napuwersa ang mga lugar na sakop tulad ng Granada at ang mga taong Muslim na sakop ng Espanya na magpabinyag bilang mga ganap na Katoliko noong 1502; Naipatupad muli ang inquisition o ang paglilitis sa mga pinaghihinalaang erehe; at Pinalayas nila ang mga Hudyo na tutol sa pagpapabinyag bilang Katoliko.

v  Charles V

           

            Sa kanyang dugong bughaw, nagpatuloy ang pagdaloy ng kolonyalismong pangkaisipan. Nasakop niya ang Mehiko, Peru, at ang katimugan ng Estados Unidos. Ito ay para ulit sa pagpapasakamay ng mga ginto at pilak na panustos ng bansa.

v  Philip II

            Sa kanyang pamumuno nang mula 1556 hanggang 1598 ay: Napalakas niya ang Espanya at ang Simbahang Katoliko; Inusig niya ang mga Protestante at Muslim, at ginawa niyang Katoliko ang Granada, Aragon, at Castilla sa Spain; Pinalaya niya ang 10,000 Kristiyanong alipin ng mga Ottoman sa pamamagitan ng pakikipagsanib-puwersa sa Santo Papa at sa Republika ng Venice, at paggapi sa mga Ottoman na umaatake sa mga barkong Espanyol sa Mediterranean Sea noong 1570 sa labanan malapit sa daungan ng Lepanto sa Greece; Napasakamay niya ang Portugal nang mamatay ang hari nito noong 1580; at napasailalim din ng Spain ang Netherlands noong nagtaas ng buwis para sa mga mangangalakal na Espanyol, ngunit dahil sa pag-aalsa ng mga Olandes sa pangunguna ni William of Orange/William the Silent, ay naideklara ng United Netherlands at mga Protestante sa hilaga na republika ang bansa nila, ngunit lumipas din ang panahon bago iyon natanggap ng Espanya.

           

          Ganito man ang uri ng pamamalakad ng Espanya sa kasaysayan, mapang-imbot, mapaghangad, mapangkamkam, sakim, ganid, at maramot, ang mga nanguna at namuno rito ay may iisang layunin lamang, ang mapaunlad ang nasasakupan. Maraming natatapakang tao at nasasagasaang buhay, ngunit mas nananaig sa kanila ang kaisipang kolonyalismo. Dumadaloy sa dugo nila ang bughaw na kulay ng ginintuang kayamanan at kapangyarihan. At kahit makamit pa ang rurok ng kadakilaan, patuloy pa rin ang pagpapayaman ng kapangyarihan.

SAESNEG

NI JULIANNA MARIONNE G. SANTOS

         Ang Inglatera ay nasa ilalim ng monarkiya simula pa noong ika-9 na siglo. Ito ay dumaan na sa maraming uri ng repormasyon na nag-dulot sa pagkabuo ng Parlamento. Ang mga monarka sa modernong panahon ay nananatili na lamang simbolo ng bansa ngunit ang batas na nito ay dumadaan sa 650 tao na nagmula sa iba’t ibang uri ng pamumuhay mula sa mga guro, estudyante, doktor, pulis, at mga dugong bughaw. Ang uri ng pamahalaan na ito ay tinatawag na “constitutional monarchy”. Ang constitutional monarchy ay ginagamit ng Inglatera mula pa noong ika-15 siglo. Ito ang uri ng pamahalaaan na nagsulong sa nais ng mga mamamayan na makibahagi sa paggawa ng mga batas ng bansa at upang matamo ang nais na magkaroon ng demokrasya. Ilan sa mga monarka na nagiwan ng malaking ambag sa kinabubuti ng bansang Inglatera ay sina:

Elizabeth I

          Siya ang tinaguriang “Huling eredera ng mga Tudor”. Ipinanganak noong ika-7  ng Setyembre, 1533 kina Haring Henry VIII at ang kaniyang pangalawang asawa na si Anne Boleyn. Siya ay namuno sa loob ng 45 limang taon matapos pumanaw ang kaniyang mga kapatid na nanguna sa kaniyang manuno. Ang kaniyang pamumuno ay tinatawag na Elizabethan era o “Ang ginintuang panahon ng Inglatera.  Siya ang nagtatag ng matibay na pundasyon ng simbahan ng Inglatera at ang nagtatag ng kompormiso sa pagitang ng simbahang Katoliko at Protestante na maaaring nagligtas sa Inglatera mula sa giyerang  panrelihiyon noong ika-16 siglo. Siya ay nagtatag ng 600 opisyal at isang katarungan ng kapayapaan na humahawak sa kaayusan at kalagayang pangekonomiya ng bansa. Siya ay nataguriang “The Virgin Queen” at tinatawag ding “Gloriana” sapagkat siya ay hindi na nag-asawa at inilaan niya ang kaniyang buhay na naglilingkod sa kaniyang buhay at sa Diyos. Ang kaniyang mga proyekto  ay nagresulta sa pagyaman ng bansa at pagiging makapangyarihan nito dahil sa lakas ng pangangalakal ng mga hilaw na materyales sa iba’t ibang bansa. Pinalawig rin nito ang kalakalang pandaigdig, hukbong pandagat, at paglalakbay dagat upang makahanap ng mga bagong lupain. Ito rin ay isa sa mga bilang na bansa na nakakolonisa sa bansang India. Siya ay nag-iwan ng malaking utang na patuloy na binayaran ng mga humalili sa kaniya sa trono sapagkat kinulang ang pondo ng pamahalaan dahil sa mga giyera at mga magarbong pagtitipon. Siya ay pumanaw noong ika-24 ng Marso,1603 sa Palasyo ng Richmond.

James I ng England at VI ng Scotland

          Dahil sa kawalan ng anak ni Elizabeth, ang humalili sa kaniya ay ang anak ng kaniyang pinsan na si Reyna Mary Stuart ng Scotland na si James. Ang kaniyang paghalili ang nagbuo ng unyon ng hating nasyon ng Inglatera at Scotland. Siya rin ang sinasabing inspirasyon ng isa sa mga sumikat na akda ni Shakespeare na “Macbeth” o ”The Scottish Tradgedy of Macbeth”. Siya ay 36 na taong hari ng Scotland bago pa man niya pamunuan ang Inglatera. Sa kaniyang pamumuno, hindi niya tinanggap ang kahilingan ng mga puritan, ang mga pangkat ng mga may layuning dalisayon ang simbahang Anglikan. Sa kaniyang paghalili sa trono nagkaroon ng pagbabago sa bibliya natinatawag na  “The King James Version” na hanggang sa kasalukuyang panahon ay ginagamit. Matapos humarap sa madaming giyera kaniyang pinaayos sa arkitektong si Inigo Jones ang Whitehall. Nabuo ang “Pariament of 1641” kung saan ito ay nagtagal lamang ng 8 linggo dahil sa isinangguni nitong “Great Contract” kung saan ang monarka ay magkakaroon lamang ng bahagi ng pondo na nakalaan sa kanilang pangangailangan upang matustusan ang pangmilitar na pangangailangan  ng Inglatera. Siya ay pumanaw noong 1641 habang ang England ay nasa bingit ng gyera laban sa mga espanyol.

Charles I ng Dakilang Britaniya

          Siya ang anak ni James I at Anne ng Denmark na ipinanganak noong ika-19 ng Nobyembre, 1600.  Siya ay namuno mula noong pumanaw ang kaniyang nakatatandng kapatid na si Prinsipe Henry at tinaguriang “Pangalawang Haring Stuart ng Dakilang Britanyia”noong 1625. Sa kadahilanang siya rin ang nararapat na hari ng Scotland, ang dalawang bansa ay pinagisa at tinawag na “Great Britain”. Madalas niyang makaaway ang parlamento kaya’t ito ang nagdulot sa pagkabo ng “Petition of Rights”. Nagkaroon ng tatlong gyerang sibil sa ilalaim ng kaniyang pamumuno, laban sa mga scotts noong 1637, laban sa Ireland noong 1641, at laban sa Inglatera noong 1642. Pinilit niyang ipinapagamit sa mga Scottish na simbahan ang Anglican Prayerbook na nagresulta sa giyera laban sa mga scotts. Nang magsimula ang giyera, siya ay nanawagan sa parlamento na siya ay bigyan ng pondo at ito ay tinanggihan ng parlamento na nagresulta sa pagtatapos ng parlamento na tinatawag na “short parliament” sapagkat ito ay tumagal lamang ng 3 linggo. Matapos ang mga giyerang sibil, nagkaroon ulit ng pamibagong eleksyon ng parlamento na tintatawag na “long parliament”. Noong ika-20 ng Enero, 1649, siya ay nakasuhan ng pagtataksil sa lupain ng england at siya ay pinugutan ng ulo sa Whitehall noong ika-30 ng Enero, 1649.

Sa kasalukuyan, Ang Dakilang Britaniya ang isa pinakamayamang bansa sa buong mundo. Ang kasalukuyang monarka nito na si Elizabeth II ay mahigit 65 taon nang naka-upo sa trono. Ang mga pagbabago na iniambag ng kanilang ninuno ay nagdudulot ng malaking pakinanabang para sa mga mamayan ngayong kasalukuyan. Ang mga monarka ay meron rin naming mga pagkukulang ngunit kanilang isinasangguni ang problema ng kanilang mga mamamayan at inuuna ang ikabubuti at ikakaunlad ng kanilang minamahal na bayan. Sa mga pagkakamali at mga pagbabagong naidulot ng mga monarka noon ay patuloy na nagbibigay liwanang at solusyon sa mga problema at katanungan ngayon.

*Ang mga impormasyong nakalap ay nagnula sa librong “Kayamanan (Kasayasayan ng Daigdig) Binagong Edisyon 2017” at sa opisyal na  website ng kaharian ng Inglatera (www.royal.uk).

Monarkiya: Pransiya

NI KEVERN JOEBERT C. ANGELES

                  Ang dinastiyang Merovingian ay ang unang lipi ng mga hari sa Pransiya. Nagmula ang Merovingian sa Meroverch,                                                                                                    ama ni Childeric I, ang pinuno ng mga Salian Franks. Siya ay sinundan ng kanyang anak na si Clovis I. Pinalawig ni Clovis I ang kanyang pamamahala sa mga teritoryo ng mga Ripuarian Franks at ang Alemanni. Sa kanyang pagkamatay ay nahati ang kanyang  nasasakupan sa kanyang apat na anak: Theuderic I, Chlodomir, Childebert I, at Chlotar I. Nang nagdaan ang 561, silang apat ay namatay at muling napag-isa ang kaharian ng Franks.

         Dinastiyang Merovingian

                  Nang 561, ang kaharian ay muling nahati sa magkakapatid: Charibert I, Guntram, Sigebert, at Chilperic I. Nagkaroon ng mga alitan at kaguluhan sa kaharian na nag-udyok ng pagmumuling-ayos ng kaharian ng Franks. Muling nakamit ang pagkakaisa ng mga Franks noong 613 nang maging hari sa Chlotar II, anak ni Chilperic I. Sa pagkamatay ng anak niyang si Dagobert I noong 639, ang kaharian ay muling nahati. Ang mga sumunod na hari ay pinatalsik ng mga malalakas na mayor ng palasyo. Ang huling hari ng dinastiyang Merovingian na si Childeric III ay pinatalsik ni Pepin III upang itatag ang dinastiyang                                                                                       Carolingian.

            Dinastiyang Carolingian

                  Nagmula ang pangalang Carolingian sa malaking bilang ng miyembro ng pamilyang nagdadala ng pangalang Charles. Nakamit ng kanilang pamilya ang pamumuno nang makuha ni Pepin II ang pamamahala sa kaharian. Sa kanyang kamatayan noong   714, sinundan siya ng anak niyang si Charles Martel. Si Charles Martel ang naging hari ng mga Franks mula 725 hanggang sa   kanyang kamatayan noong 741. Hinati ng kanyang mga anak na sina Pepin III at Carloman ang kaharian. Nang magbitiw si Carloman sa kanyang tungkulin, si Pepin ang naging nag-iisang hari. Pinatalsik ni Pepin ang huling Merovingian na si Childeric III  at siya ay itinalaga ng Simbahan bilang hari. Muling nahati ng kaharian sa kamatayan ni Pepin III, subalit ito ay muling napag-isa sa pamumuno ng kanyang anak na si Charles, na nakilala bilang si Charlemagne. Napalawig ni Charlemagne ang kanyang kapangyarihan sa kanyang pagsakop sa Gaul, Germany, at Italy. Siya ay kinoronahang emperador ni Pope Leo III noong 800. Ang pagkakaisa ng kahariang binuo ni Charlemagne ay nahati sa pagkamatay ng kanyang anak na si Louis the Pious. Sa Kasunduan sa Verdun noong 843, pinaghati-hatian nina Charles II, Louis II, at Lothar ang kaharian. Ang titulo ng emperador ay naipasa mula kay Lothar tungo sa kanyang anak na si Louis II noong 855, mula kay Louis II tungo kay Charles the Bald noong 875, tungo kay Charles III. Nang mamatay si Charles III noong 887, siya ay sinundan ng kanyang anak na si Louis the Stammerer. Siya ay sinundan ni Louis III.Si Charles the Fat ang huling Carolingian na namuno sa Pransiya . Natapos ang pamumno ng mga Carolingian nang koronahan si Robert II ng Pransiya. Dito na nagsimula ang dinastiyang Capetian.

            Dinastiyang Capetian

                  Ang mga Capetian ay nagmula kay Robert the Strong, ama ni Robert I na hari ng Pransiya. Si Robert I ay sinundan ng kanyang anak na si Hugh the Great. Naibalik ni Hugh the Great ang dinastiyang Carolingian noong 936, ngunit inalis ito ng kanyan anak na si Hugh Capet nang mahalal siya bilang hari noong 987. Ang mga sumunod na hari ang nagpalawak ng teritoryo sa mga  pananakop na kanilang ginawa.  Sa ilalim ng mga Capetian, maraming mga institusyong pang-administratibo ng monarkiya ang nabuo                                                                                           at napaunlad.

            House of Bonaparte

                  Ang House of Bonaparte ay isang imperyal na dinastiya sa Europa na itinatag ni Napoleon I noong 1804. Si Napoleon I ay isang lider ng militar ng Corsican na tumaas sa kapangyarihan at bumago sa Pransiya sa isang imperyo. Ang dinastiya ay naghari sa Pransiya mula 1804 hanggang 1815, at 1852 hanggang 1870.

                        Si Napoleon I ang piakakilalang tao sa pamilyang Bonaparte dahil nilikha niya ang Unang Imperyong Pranses na sumakop sa malaking bahagi ng Europa noong ika-19 na siglo. Binago niya ang organisasyon ng militar, itinatag ang Napoleonic Code, at isinaayos ang edukasyon. Si Bonaparte ang itinalagang pinuno ng sandatahan at siyang nakakaalam ng mga pagbabagong political sa Pransiya. Itinalaga din siya bilang kagalang-galang na tagapayo sa usaping militar ng bagong pamahalaan. Noong ika 12 ng Abril nagwagi ang kanyang opensiba laban sa mga military ng Austrian at Sardinian at nagtungo sa Turin. Ipinagpatuloy  ni Bonaparte ang pakikidigma sa Austria at sinakop ang Milan. Siya ay lumagda sa isang kasunduan sa Duke ng Parma at Duke ng Modena gayundin kay Pope Pius VI. Ang hukbo ng Austrian ay nanguna ng apat na beses subalit nagapi ni Bonaparte.

                        Noong Agosto 1, ang hukbo ng Pransiya ay nagapi ni Admiral Horatio Nelson sa Digmaan sa Nile. Pagkatapos ng Digmaan sa Nile, bumuo ng alyansa ang Great Britain, Austria, Russia, at Turkey laban sa Pransiya. Nagapi ang hukbo ng Pransiya sa Italy noong 1799. Iniwan ni Bonaparte ang kanyang hukbo at bumalik sa Fance. Nakarating siya sa Paris noon October 4.

                        Noong Enero 1814, ang alyansa ay naglunsad ng mga pag-atake sa Pransiya. Itinuloy nila ang mga pag-atake hanggang sa mapabagsak nila si Napoleon. Si Napoleon ay nagbitiw noong Abril 6. Sa Treaty of Fontainebleau, ibinigay sa kanya ang isla ng Elba at naingatan niya ang titulo ng emperador. Nakarating siya sa Elba noong May 4. Noong March 1815, siya ay nagbalik sa Pransiya. Upang labanan ang hukbo ng alyansa sa Pransiya, bumuo siya ng hukbo, nagtungo sa Belgium, at tinalo ang mga Prussian noong June 16, 1815. Dalawang araw ang nakalipas, siya ay nagtungo sa Waterloo at nagkaroon ng digmaan doon laban sa Bristish. Sa labanan, biglang dumating ang mga Prussian upang palakasin ang British. Si Napoleon ay kanilang natalo sa Labanan sa Waterloo.

                        Noong Oktubre 1815, siya ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Nakita kay Napoleon ang mga tanda ng sakit na ulcer o cancer. Noong 1821, naging mas malala ang kanyang sakit. Siya ay namatay noong January 9, 1873, 5:49 PM.